مجسمه کلیسای وانک متعلق به کیست؟ - مجله پارمیسفان

به گزارش خبرنگاران، در کلیسای تاریخی ارمنی های اصفهان واقع در محله جلفا، مجسمه ای بزرگ از یک پیرمرد رخ می نماید که عبایی بلند بر تن دارد. یک دستش روی کتاب های چاپ شده در دستگاه چاپی است که هرگز آن را ندیده، جهت نگاهش نظاره گر یک قالب حروف چینی کوچک است و رد نگاهش تا درهایِ باز کلیسای وانک امتداد پیدا می نماید.

مجسمه درست در وسط یک حوض آب تعبیه شده است. از پشت سر هم که به آن نگاه کنیم، قامتی را می بینیم که در حال نگاه کردن به قالب حروف چینی است.

مجسمه کلیسای وانک متعلق به خاچاطور گساراتسی بنیان گذار نخستین چاپخانه ایران و خاورمیانه است.

درباره او چنین نوشته اند: خاچاطور گساراتسی خلیفه ای بود که در سال 1636 میلادی، نخستین چاپخانه ایران و خاورمیانه را در آمنا پر گیچ مقدس یا همان کلیسای وانک بنا کرد.

این چاپخانه هم اکنون نیز فعال است و به گفته مسوول کنونی اش، خاچاطور وارتاپد گساراتسی، روحانی قوم پرور و ادب دوست ارمنی، بین سال های 1636 تا 1637 چاپخانه را در محوطه کلیسای وانک بنا نهاده است. قبل از این تاریخ، در ایران و در تبریز، چاپ سنگی رواج داشت اما این چاپخانه به سبک حروف چینی کار می کرد و از این نظر در ایران و خاورمیانه نظیر نداشت.

اولین کتابی که در چاپخانه خاچاطور وارتاپد گساراتسی چاپ شد، زبورِ حضرت داوود در سال 1638 میلادی بود. در حال حاضر کپیِ این کتاب در موزه کلیسای وانک نگهداری می گردد و اصل آن از موزه ای در انگلستان سر درآورده است!

در آن موقع خواست خلیفه خاچاطور این بود که چاپخانه ای مجهز با توان بالا داشته باشد؛ به همین دلیل در سال 1639 یکی از شاگردان خود به نام خلیفه هوانس را به ایتالیا فرستاد تا دانش لازم را کسب کند و سپس به جلفا برگرد. خلیفه هوانس چندین سال در هلند مسکن کرد و بعد از آشنایی با اصول چاپ مدرن، با یک دستگاه چاپ به کلیسای وانک برگشت. ولی در آن موقع خلیفه خاچاطور از جهان رفته بود و هوانس پس از شنیدن این خبر ضربه روحی سنگینی خورد، آن قدر سنگین که سالیان سال دستگاه جدید او بی استفاده ماند. بعضی از ارامنه با چاپ کتاب که نشانه ای از تجدد بود مخالفت داشتند و شاید به همین علت یا چیزهای دیگر، چاپخانه وانک یک بار آتش گرفت و سوخت. بنای فعلی چاپخانه مربوط به سال 1930 میلادی است. از طرفی خلیفه هوانس زمانی به کار چاپ برگشت و سال 1647، یک کتاب تقویم هم به چاپ رساند اما به دلیل مخالفت هایی که گفته شد، دل آزرده چاپخانه را تعطیل کرد و دست آخر هم طی یک خیانت، به قتل رسید. چاپخانه بعد از فوت خلیفه هوانس تا سال 1687 به مدت چهل سال فعالیتی نداشت تا اینکه خلیفه استپانوس دستگاه چاپ او را به کار انداخت و درباره مسائل مورد بحث ارامنه، کتاب هایی را چاپ کرد.

بار دیگر چاپخانه تعطیل شد. در سال 1844 مانوک هوردانیان، یک دستگاه چاپ به چاپخانه اهدا کرد و طبق روایات نقل شده به دلیل نبود نیروی متخصص و کاردان از آن استفاده ای نشد.

سال 1862 به همت کشیش یغیازاریان، چاپخانه کار خود را از سر گرفت و تقویمی به زبان ارمنی در سال 1863 توسط آن منتشر شد. سال 1904 هم برای چاپخانه سال خوبی بود چون هوسپ تومانیان یک دستگاه چاپ جدید به آن اهدا کرد؛ دستگاهی که با نیروی انسانی به حرکت درمی آمد و به یاری صنعتگران ارمنی پس از چند سال برقی شد.

به طور کلی چاپخانه خلیفه خاچاطور فراز و نشیب های زیادی را طی کرد تا اینکه در سال 1987 ویکتوریا شهبازیان (ماردیروسیان) به نام و یاد فرزندش امیل یک دستگاه چاپ کاملاً اتوماتیک به چاپخانه اهدا کرد و سرکیس ماتین نیز به نام و یاد خواهرش کارتارینه در ماردیروسیان یک دستگاه برش جدید به آن بخشید. در حال حاضر این چاپخانه با همین دستگاه ها کار می نماید و فصلنامه جلفای جدید و کتاب های دعا به زبان ارمنی منتشر می نماید.