رازی که پس از نیم قرن عیان شد
به گزارش مجله پارمیسفان، همه ماجرا از زمانی شروع می گردد که راز سر به مهر 50 ساله ای، وسوسه ای می گردد برای گروه مرمت بزرگ ترین بنای آجری دنیا. رازی که در شمالغرب ایران زمین، در سلطانیه پایتخت ایلخانان مغول نهفته و گروه مرمت ایتالیایی در دوران پهلوی دوم ، سالها قبل از انقلاب، سه چشمه طاق رواق این گنبد فیروزه ای را مهر و موم نموده اند.
سالها می گذرد و این بنای برجسته پس از اسلام، که بعضی از آن بعنوان بزرگترین موزه تزیینات اسلامی و معماری آذری در ایران یاد می نمایند با سری در جان، نیم قرنی می گذراند تا اینکه اردیبهشت ماه امسال در سکوت خبری، به دقت و با احتیاط تیم مرمتی جوان این بنای کهن پرده از تزییناتی بر می دارند که سالهاست چشمان بسیاری در آرزوی دیدارشان است.
و در یک اقدام خطیر، مدیرپایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه و گروه مرمت این پایگاه، لایه حفاظتی 50 ساله روی تزیینات رواق بیرونی ضلع جنوبی این گنبد را برداشتند و نقوش زیبای این ایوان را که چون رازی سرپوشیده مانده بود، مرمت و عیان کردند. این لایه حفاظتی که در دوره پهلوی توسط دریکو سرپرست گروه مرمت ایتالیایی در دوره پهلوی بر روی سه چشمه از 24 چشمه طاق رواق صورت گرفته بود.
تیر ماه سالجاری برای نخستین بار بعد از نیم قرن گروه مرمت پایگاه جهانی گنبد سلطانیه به سرپرستی میر موسی انیران، مدیر این پایگاه ، لایه محافظتی که سالها بود با گنبد سلطانیه عجین شده بود را گگرددند.انیران می گوید: آنزمان بر اثر زلزله های رخ داده در سنوات گذشته ترک هایی در سازه گنبد وجود داشته که گروه مرمت ایتالیایی به سرپرستی دریکو و سن پائولزی احساس خطر می نمایند و در نتیجه یک سری اقدامات مرمتی ، حفاظتی و تقویت سازه بر روی گنبد صورت می گیرد.
او از ترک هایی صحبت می نماید که در ضلع شمالی و جنوبی در راستای هم بودند و در اثر زلزله و پیچش سازه به وجود آمده بودند. آثار مخرب ناشی از زلزله موجب می گردد در آنزمان طرح های مرمتی بر روی گنبد انجام گردد که در نهایت منجر به کلاف کشی بتنی و مقاوم سازی با یک رینگ بتنی می گردد. مرمت بصورت خطی صورت نمی گیرد بلکه بصورت شطرنجی سطح کامل گنبد و دور مناره ها را پوشش می دهد . همان زمان در راستای محافظت از لایه های تزیینی از آسیب احتمالی ناشی از بتن ریزی و اجرای کلاف کشی بتنی ، لایه محافظتی بر روی آنها اجرا می گردد.
پس از انقلاب نیز تزیینات دست نخورده باقی می ماند و بخاطر ریسک بالای برداشتن لایه حفاظتی تیم های مرمت از باز کردن پوشش محافظتی طاق ها اجتناب می نمایند تا اینکه بالاخره در امسال پس از نیم قرن پرده از تزیننات پنهان برداشته می گردد.
تزیینات این بخش از گنبد نسبت به قسمت های مشابه دارای نقوش هندسی ریزتر و پرکارتر است . انیران می گوید در این بخش کلمه الملک و همچنین نام مبارک حضرت علی (ع) با خطی متفاوت نوشته شده است.
به گفته او لایه های محافظتی که مرمتگران ایتالیایی در اوایل دهه پنجاه هجری بر روی سقف های سه گانه رواق جنوبی طبقه دوم نصب نموده بودند مشتمل بر سه لایه است.
انیران ادامه داد: لایه اول پارچه بود که پس از پاکسازی و تثبیت نهایی تزیینات و بدون انجام هر گونه اقدام مرمتی لایه ای از پارچه به تمامی سطح سقفها الحاق شده بود، لایه دوم هم شامل فوم یا یونولیت بود، این لایه بر روی لایه دوم با چسب ضمیمه شده بود و سپس جهت اطمینان از عدم جدا شدن لایه تمام سطوح یونولیت با میخ به سقف متصل شده بود و لایه سوم پارچه که جهت تثبیت نهایی لایه یونولیت و به دلیل آسیب پذیری یونولیت و جهت جلوگیری از گسست لایه های یونولیت این لایه پارچه ای به عنوان لایه سوم بر روی یونولیت الحاق شده بود.
مدیر پایگاه جهانی گنبد سلطانیه گفت: پس از حذف این لایه ها پاکسازی و زدودن آلودگیها روی تزیینات گچبری و الیه های گچی و توپی های ته آجری از مواد آلاینده شامل گرد و غبار، مالت اضافه و... صورت گرفت. در ادامه به لکه گیری و موزون سازی قسمتهای از بین رفته گچبری ها و آسیب ها با مصالح برگشت پذیر و مناسب پرداختیم و پس از رنگ گذاری قسمت های مرمت شده گچبری ها و توپی ها و موزون سازی رنگی نهایتا انجام عملیات تثبیت نهایی با مواد برگشت پذیر صورت گرفت.
گزارش از: الهه اسرافیلی
منبع: میراث آریا